Λίγες μέρες πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς και σε 38 σχολεία στην Ήπειρο οι πόρτες θα μείνουν κλειστές λόγω ανεπαρκούς αριθμού μαθητών. Συνολικά 102 σχολεία έχουν αναστείλει την λειτουργία τους την τελευταία πενταετία. Η εικόνα αυτή αποτυπώνει με ενάργεια το βάθος του δημογραφικού προβλήματος.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια πρωτοφανή δημογραφική κρίση, η οποία έχει πλέον πολύ σαφή επίπτωση στην εκπαίδευση. Για το σχολικό έτος 2025–2026, 721 από τις συνολικά 13.478 σχολικές μονάδες σε όλη τη χώρα θα αναστείλουν την λειτουργία τους λόγω ανεπαρκούς εγγραφής μαθητών. Το αρνητικό αυτό ρεκόρ αντιστοιχεί σε περισσότερες από 150.000 λιγότερους μαθητές σε σχέση με το σχολικό έτος 2018–2019 (πτώση του μαθητικού πληθυσμού κατά 19% σε μια πενταετία). Αυτή η κατάσταση, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «εκπαιδευτικός Armageddon», επηρεάζει ακόμη και αστικές περιοχές όπως η Αττική, όπου δεκάδες σχολεία θα αναστείλουν την λειτουργία τους. Το κλείσιμο των σχολικών μονάδων υποχρεώνει τους μαθητές, ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιοχές, να διανύουν δεκάδες χιλιόμετρα ημερησίως για να φτάσουν στο σχολείο τους.
Το δημογραφικό ζήτημα αναδεικνύεται σήμερα ως μια από τις σοβαρότερες προκλήσεις για την Ελλάδα. Η συστηματική μείωση των γεννήσεων, σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού και τη μετανάστευση νέων στο εξωτερικό, οδηγεί σε βαθιές κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις. Το φαινόμενο αυτό εκδηλώνεται με ιδιαίτερη ένταση στην περιφέρεια, όπου πολλά σχολεία κλείνουν λόγω έλλειψης ή μείωσης μαθητών. Το κλείσιμο των σχολείων, όμως, δεν αποτελεί απλώς σύμπτωμα της πληθυσμιακής συρρίκνωσης· λειτουργεί ως καταλύτης ενός φαύλου κύκλου που οδηγεί σε περαιτέρω αποδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών.
Η θεωρία της κυκλικής και σωρευτικής αιτιότητας του Myrdal, εξηγεί με σαφήνεια αυτή τη δυναμική: όταν ένας αρνητικός παράγοντας (όπως η μείωση των γεννήσεων) ενισχύεται από παρεπόμενες συνέπειες (π.χ. το κλείσιμο σχολείων), τότε παράγεται ένας βρόχος που τροφοδοτεί συνεχώς την αρχική αιτία. Η έλλειψη σχολείων οδηγεί σε μείωση της ελκυστικότητας μιας περιοχής για νέες οικογένειες, οι οποίες επιλέγουν να εγκατασταθούν αλλού, με αποτέλεσμα η πληθυσμιακή συρρίκνωση να επιταχύνεται. Αυτός ο μηχανισμός δημιουργεί έναν αυτοτροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο καθώς οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται στην εκπαίδευση· αφορούν την οικονομική ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα της περιφέρειας.
Η σημερινή ένταση του δημογραφικού προβλήματος στην Ελλάδα δεν μπορεί να ιδωθεί ανεξάρτητα από τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόστηκαν μετά το 2010 για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή περιέκοψε δραστικά τις δημόσιες δαπάνες για κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση και στήριξη οικογενειών. Η απουσία αντικυκλικών πολιτικών ενίσχυσε την ανεργία και την εργασιακή ανασφάλεια, ιδιαίτερα στους νέους, με αποτέλεσμα πολλοί να καθυστερήσουν ή να αποθαρρυνθούν από τη δημιουργία οικογένειας, ενώ χιλιάδες μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Έτσι, οι ίδιες πολιτικές που στόχευαν στη «διάσωση» της οικονομίας συνέβαλαν στη διεύρυνση του δημογραφικού κενού, το οποίο σήμερα μετατρέπεται σε μία από τις σοβαρότερες απειλές για τη βιωσιμότητα της χώρας. Δεκαπέντε χρόνια μετά, οι μισθοί υπολείπονται κατά πολύ του μ.ο. των μισθών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παραπάνω σε συνδυασμό με τις ακριβές τιμές βασικών αγαθών και την εκτίναξη του κόστους στέγασης φέρουν τους Έλληνες στην προτελευταία θέση από άποψη αγοραστικής δύναμης στην ΕΕ και εντείνουν το πρόβλημα.
Σύμφωνα με την κεϋνσιανή λογική, η δημόσια παρέμβαση μπορεί να παίξει ρόλο στην ανάσχεση αυτής της τάσης, είτε μέσω στήριξης σχολικών δομών, είτε μέσω στοχευμένων κοινωνικών πολιτικών για νέες οικογένειες. Αντιθέτως, η αυστηρή λογική της δημοσιονομικής πειθαρχίας, που αντιμετωπίζει τα σχολεία αποκλειστικά με όρους κόστους-οφέλους ενισχύει την πληθυσμιακή αποψίλωση.
Το δημογραφικό δεν είναι απλώς κοινωνικό πρόβλημα· είναι ζήτημα οικονομικής βιωσιμότητας και κοινωνικής ισορροπίας. Αν δεν υπάρξει στρατηγική παρέμβαση, η μείωση του πληθυσμού στην περιφέρεια θα οδηγήσει σε ερημοποίηση περιοχών, απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου και συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της χώρας. Η ιστορική εμπειρία από την ελληνική κρίση δείχνει ότι οι πολιτικές που αγνοούν τις κοινωνικές διαστάσεις οδηγούν σε αδιέξοδο. Στην περίπτωση του δημογραφικού, η λύση δεν μπορεί να είναι η προσαρμογή στη μείωση, αλλά η ανατροπή του φαύλου κύκλου μέσω ενεργητικών πολιτικών: στήριξη οικογενειών, διατήρηση σχολικών και υγειονομικών υποδομών στην περιφέρεια, κίνητρα για νέους να παραμείνουν ή να επιστρέψουν.
Η Ελλάδα στερείται ενός συνεκτικού δημογραφικού σχεδίου, με αποτέλεσμα τα μέτρα που λαμβάνονται να είναι αποσπασματικά και συχνά αναποτελεσματικά. Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να υιοθετήσει ένα νέο οικονομικό και αναπτυξιακό μοντέλο, όπου οι κοινωνικές πολιτικές δεν θα θεωρούνται δευτερεύουσας σημασίας, αλλά κεντρικό εργαλείο ανάπτυξης. Μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα όχι ως μοιραία εξέλιξη, αλλά ως πεδίο άσκησης δημιουργικής και βιώσιμης αναπτυξιακής πολιτικής.
Χασκής Χρήστος Πτυχιούχος Διοίκησης Επιχειρήσεων Πτυχιούχος Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών Κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου Δημόσιας Διοίκησης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιο σας εδώ!