Τάτλιν – Ο Πύργος της Τρίτης Διεθνούς

                            Αφιέρωμα στην κομμουνιστική 

                                 Ανάλυση δομής και έννοιας
                                                  ΧΣ. 2013

Τον Πύργο - Μνημείο, του οποίου ο Τάτλιν πραγματοποίησε ένα πρώτο μοντέλο σε κλίμακα το έτος 1919, - με τη βοήθεια μιας ομάδας μαθητών του -, του τον είχε αναθέσει, έπειτα από υπόδειξη του ΙΖΟ ο Ανατόλι Λουνατσάρσκι και πιθανώς ο ίδιος ο Λένιν. Επρόκειτο για ένα έργο υψηλής μηχανολογίας και μηχανικής, που - περισσότερο για το θάρρος και την τεχνολογική ποιότητα - υπερβαίνει κατά πολύ, το μεγαλύτερο αριθμό των επιτεύγματων της θετικιστικής εποχής (τις πρώτες μεταλλικές γέφυρες, τους ουρανοξύστες στις ΗΠΑ, έργα που δημιουργήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ίδιος ο Πύργος του Άιφελ, και οι μεγάλοι κεντρικοί σιδηροδρομικοί σταθμοί της Δύσης).

Η ουσιαστική ανεφαρμοστικότητα του έργου - λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές συνθήκες της USSR εκείνη την εποχή - δεν αναιρεί την τελειότητα και την τόλμη της ιδέας, αλλά αντίθετα, τονίζει τη γοητεία του μεγάλου αφιέρωματος στη διπλή ουτοπία της πρωτοπορίας (avant-gard) και της παγκόσμιας επανάστασης. Ουτοπία, ακριβώς γιατί: το ύψος του πύργου θα έπρεπε να είναι το διπλάσιο του ύψους του μεταγενέστερου Empire State Building της Ν. Υόρκης, και στο εσωτερικό αυτής της κατασκευής θα είχαν θέση τα τρία τεράστια στερεά διαρκώς περιστρεφόμενα με διαφορετικούς ρυθμούς και ταχύτητες.

Σύμφωνα με το project - και τις μακέτες απο ξύλο των οποίων έχουμε φωτογραφικές αποδείξεις - το Μνημείο της ΙΙΙης Διεθνούς εμφανιζόταν να στηρίζεται σε ένα πλάγιο άξονα, στοιχείο απόλυτα δυναμικό, βασιζόμενο στις ψυχο-αντιληπτικές εξερευνήσεις του φουτουρισμού, στον οποίο απέδειδε και ουσιαστική υποστήριξη.

Σε περιστροφή, επί του πλάγιου αυτού άξωνα, δύο ελικοειδείς σκάλες (δύο τεράστιες επάλληλες σπείρες σαν να βιδώνει η μία μέσα στην άλλη) σε δυναμική προβολή στο χώρο, εκκινούμενες από το επίπεδο του εδάφους και διακοπτόμενες αυθαίρετα σε διαφορετικά ύψη: αυτές αποτελούν μια αποτελεσματική μεταφορά της, εις το διηνεκές, εξέλιξης (και ανάπτυξης εκ των ένδον), της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ο Τάτλιν διαγράφει την αρχιτεκτονική αρχή της υποστήριξης της ένωσης του κάθετου υποστηρίγματος και της οριζόντιας επικάλυψης, δηλαδή, το σύστημα κολόνας-οριζόντιας δοκού: αυτός χρησιμοποιεί έναν επικλινή άξονα – έναν και μόνο! - αντί για κολόνες, και μία ανιούσα γραμμή (τη σκάλα εν είδει κοχλία) ως ψευδο-οριζόντιο επίπεδο. Είναι ο θρίαμβος της δυναμικής ενάντια της στατικής, ένα είδος αρχιτεκτονικού παραδόξου. Ο πύργος δεν έχει ούτε τοίχους ούτε οροφές (ταβάνι, δάπεδο), είναι ένα καθαρό γεωμετρικό σχέδιο, σχεδόν μια αφηρημένη έννοια που αναπτύσσεται στο χώρο. Οι σκάλες σε φόρμα σπείρας, δύο θεόρατοι χωρικοί κοχλίες, οι οποίοι υποστηρίζονται από άλλες λεπτές και σε ένταση πλάγιες γραμμές, δηλαδή μεταλλικοί πυλώνες που μας επιτρέπουν να βλέπουμε το εσωτερικό της μνημειακής δομής. Πιο συγκεκριμένα: εδώ δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου.

Πολύ πριν από τους σύγχρονους γυάλινους ουρανοξύστες, ο Τάτλιν είχε συλλάβει μια αρχιτεκτονική «διαμπερής και διάφανη» όπως θα μπορούσαμε να το εκφράσουμε σε «θεωρητικό» επίπεδο, μέσα στην οποία – αρχιτεκτονική δομή - τρία μεγάλα στερεά (ένας κύλινδρος, μιά πυραμίδα, και ένα ημισφαίριο) θα έπρεπε να περιστρέφονται σημαίνοντας τον χρόνο της νέας επαναστατικής εποχής: ένας γύρος για κάθε έτος, ένας για κάθε μήνα, ένας για κάθε ημέρα, με προφανή αστρικό συμβολισμό (ο ήλιος, το φεγγάρι, η γη). Ο κύριος άξονας, η πλάγια δηλαδή υποστήριξη, είναι προσανατολισμένος βάση της εκλειπτικής γωνία της γης, γεγονός το οποίο πλησιάζει περαιτέρω τον Πύργο - Μνημείο σε μιά κοσμολογική μεταφορά.