Ο γεροπλάτανος γκρέμισε το γεφύρι

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΤΟΥ ΕΜΠ

Ενας πλάτανος που είχε αναπτυχθεί δίπλα στο ένα βάθρο του ιστορικού γεφυριού της Πλάκας στα Τζουμέρκα έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην κατάρρευσή του, την 1η Φεβρουαρίου, μετά από τις δυνατές βροχές.

Το βάθρο της γέφυρας και ο πλάτανος που είχε αναπτυχθεί δίπλα σε αυτό, σε παλαιότερες φωτογραφίες. 

Οπως προκύπτει από την πρόδρομη έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το δέντρο είχε αναπτύξει τις ρίζες του κάτω από έναν ογκόλιθο, στον οποίο είχε εδραστεί το ανατολικό βάθρο της γέφυρας, και όταν κατέρρευσε υπό την ισχυρή πίεση του νερού του Αράχθου λειτούργησε ως μοχλός, πολλαπλασιάζοντας την υδατική δύναμη που ασκούνταν στο βάθρο του μνημείου.

Η ομάδα εμπειρογνωμόνων, που αποτελείται από τον πρύτανη του ΕΜΠ, καθηγητή Ι. Γκόλια, και τους καθηγητές Μ. Κορρέ (Αρχιτεκτόνων), Ε. Βιντζηλαίου (Πολιτικών Μηχανικών), Δ. Καλιαμπάκο (Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλ-λουργών) και Μ. Καββαδά (Πολιτικών Μηχανικών), πραγματοποίησε αυτοψία στη θέση της γέφυρας στις 5 Φεβρουαρίου, τέσσερις μέρες μετά την κατάρρευσή της, και στην 25 σελίδων πρόδρομη έκθεσή της παρουσιάζει μια προκαταρκτική προσπάθεια κατανόησης του μηχανισμού κατάρρευσης, ενώ προτείνει τα επόμενα βήματα που θα οδηγήσουν στην αναστήλωση του μνημείου.

Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις των επιστημόνων, οι κλυδωνισμοί που προκλήθηκαν από την ωστική δράση του ποταμού επί του ανατολικού βάθρου, το οποίο είχε επί χρόνια υποσκαφεί στο θεμέλιό του, είχαν ως αποτέλεσμα να καταρρεύσει αρχικά το μεσαίο τμήμα του μεγάλου τόξου (βάρους περίπου 300 τόνων) και στη συνέχεια το ίδιο το ανατολικό βάθρο, μαζί με το μέρος του τόξου, συνολικού βάρους 1.200 τόνων.

Υπολείμματα της ρίζας του πλατάνου μετά την κατάρρευση της γέφυρας

Ταυτόχρονα, όπως περιγράφεται, «η πίεση της ροής του ποταμού στους κλάδους του πεσμένου πλέον δέντρου μεταφέρθηκε στον κορμό του, ο οποίος ακούμπησε στη γωνία του βάθρου και την πίεσε έντονα, με το πεσμένο δέντρο να λειτουργεί ως μοχλός, πιέζοντας το βάθρο της γέφυρας με υπομόχλιο τη θέση της ρίζας του».
Αποκατάσταση με «σεμνή» επανάληψη

Οπως διαπιστώθηκε, το συγκεκριμένο βάθρο είχε εδραστεί σε ασβεστολιθικό ογκόλιθο. Οι εμπειρογνώμονες πιθανολογούν πως οι τεχνίτες της εποχής υπερεκτίμησαν το μέγεθος αυτού του ογκόλιθου, θεωρώντας ότι αποτελεί τμήμα ενός σταθερού υποβάθρου και όχι μεμονωμένο βράχο, όπως πράγματι είναι.

Σε απόσταση μικρότερη από ένα μέτρο ανάντη του βάθρου είχε αναπτυχθεί ένας πλάτανος με σημερινή διάμετρο κορμού περίπου 60 cm. Το έδαφος μεταξύ του δέντρου και του βάθρου είχε διαβρωθεί λόγω της στροβιλώδους ροής που δημιουργείται στην εσοχή μεταξύ τους.

Φαίνεται πως οι ρίζες του πλατάνου είχαν διεισδύσει κάτω από τον ογκόλιθο και προκάλεσαν μετακινήσεις του θεμελίου κατά την πτώση του δέντρου.

Η πίεση του νερού

Ο εκ των εμπειρογνωμόνων Μ. Καββαδάς, μάλιστα, υπολόγισε ότι η συρτική δύναμη του νερού στους κλάδους του πεσμένου πλατάνου πολλαπλασιάστηκε επί 10 φορές περίπου ως ώθηση επί του βάθρου.

Η δύναμη που άσκησε στη γωνία του βάθρου ξεπέρασε τους 35 τόνους και αθροίστηκε με την καθαρή υδατική δύναμη των 63 τόνων που ασκούσε το νερό, φτάνοντας τους 100 τόνους συνολικά.

Τα μέτρα

Σε ό,τι αφορά την αποκατάσταση της γέφυρας, τα μέλη της ομάδας εμπειρογνωμόνων τάσσονται υπέρ της «σεμνής» επανάληψης της μορφής που είχε προ της κατάρρευσης, με υψηλό βαθμό υλικής αυθεντικότητας, αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα ίδια τα τμήματα της γέφυρας που θα περισυλλεγούν από την κοίτη του Αραχθου. Τα τελευταία είναι ιδιαίτερα ογκώδη (τα δύο μεγαλύτερα έχουν βάρος περίπου 200 τόνων) και ζητείται ως άμεση ενέργεια η προστασία τους.

Ολα τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να μελετηθούν και να δοκιμαστούν στο εργαστήριο.

Αλλα άμεσα μέτρα είναι η διαμόρφωση επαρκούς οδικής προσέλευσης προς τα ακρόβαθρα της γέφυρας, η μελέτη-κατασκευή ειδικού μεταλλικού ικριώματος, η γεωλογική χαρτογράφηση της περιοχής του δεξιού βάθρου καθώς και δειγματοληπτικές γεωτρήσεις και στα δύο βάθρα.

Της μελέτης αναστήλωσης θα πρέπει να προηγηθεί η τεκμηρίωση της συμπεριφοράς της γέφυρας σε διάφορες φάσεις της ζωής της. Θα αξιοποιηθούν όλες οι διατιθέμενες πηγές (γραπτές, αφηγήσεις, φωτογραφίες, προηγούμενες αποτυπώσεις κ.λπ.).

Το ΕΜΠ επισημαίνει πως η διερεύνηση των αιτιών κατάρρευσης θα συμβάλει στην κατανόηση των συνθηκών που αντιμετωπίζουν κι άλλα ιστορικά γεφύρια, αλλά και στην προστασία τους. Η μελέτη μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί, ώστε να αποτελέσει μέρος της εκπαίδευσης μηχανικών και τεχνιτών.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΑΔΗΣ